Mijn schoonvader en -moeder zaten ooit op een terras ergens in Noord Brabant en raakte aan de praat met een ander stel. Ze hoorde aan het dialect dat West-Friesland de thuisbasis was van mijn schoonouders. De man van het andere stel vertelde dat een oudoom van hem vermoord was in Andijk begin 1907 waarop mijn schoonouders antwoordde dat de moordenaar een oudoom van hen was.

Sodeknetter! Wat is dat! Dat zijn pas verhalen die gehoord willen worden. En in die tijd was dat het ook. Heel vet landelijk nieuws. Wat is er gebeurd. Hoe is het gebeurd en waarom? Ik kon het verhaal al een tijdje maar nog niet in detail. Ik was nieuwsgierig en wilde het fijne weten. Daar kwam ik achter door diverse krantenartikelen uit die tijd gelezen te hebben en stamboom websites door te hebben gespit. En als klap op de vuurpijl zelfs een foto uit 1907 van de moordenaar in kwestie. Spec-ta-cu-lair!

Uitbater en landarbeider Johannes Berkhout was op 25 april 1900 in Wervershoof getrouwd met Vrouwtje/Veronika Dekker en hadden samen 3 kinderen waarvan de oudste 6 jaar oud is. Ze waren uitbater van cafe de Korenbeurs (later bekend als de Boezoekibar en de Kegelkeet) in Andijk. Op 16 januari 1906 kwam de heer Ente Zwan bij hun “in de kost”. Een flinke jongeman van 22 jaar met een rustige houding. Wat uitbater Johannes niet wist was dat zijn Vrouwtje Ente al lang kende voordat hij als commensaal (kostganger) zijn intrek nam. Dat “kennis hebben” werd beschreven als een ongeoorloofde verstandhouding, een te intieme betrekking. Het werd er niet beter op. De toestand werd gaandeweg voor Johannes ondragelijk. Hij meende dat veilig te kunnen zeggen aan Vrouwtje en Ente, wat hij ook herhaaldelijk deed. De man leed onbeschrijflijk onder het denkbeeld dat zijne vrouw door hem hartstochtelijk werd bemind en dat deze hem wederliefde schonk. Bij ondervraging door Johannes ontkende Vrouwtje pertinent. Er was gewoonweg niets van aan. Maar dat nam de argwaan van de uitbater niet weg. Intussen berustte Johannes in zijn treurig lot en liet ze hun gang gaan. Koren op de molen voor Ente. Zijn begeerten werden hoe langer hoe groter en werden tot het uiterste gevoerd in zijn zondige hartstocht door Vrouwtje. Johannes opperde dat Ente maar eens de deur uit moest maar listige Vrouwtje wilde daar niets van weten en wendde voor dat het gezin die bron van inkomsten niet kon missen. Zo bleef de huiselijke hemel bewolkt en heerste er een niet prettige stemming. Weldra stond vast dat er verandering moest komen en Vrouwtje stond daar ook niet afwijzend tegenover. Ente snakte met vurig verlangen naar Johannes’ dood om haar voor hem alleen te hebben. En zo begon het tweetal snode plannen te verzinnen om Johannes uit de weg te ruimen. Vrouwtje wilde hem vergiftigen maar daar dorstte de tot-dol-wordens-toe-verliefde en opgehitste kostganger niet aan. Vrouwtje had Ente totaal in haar macht en gaf hem een ultimatum. Voor 1 januari 1907 moest Johannes van kant gemaakt zijn anders sloeg ze de hand aan haarzelf. In december 1906 had Ente genoeg gepeinsd en besloot tot moord over te gaan. Om vijf uur in de middag op Oudjaarsdag gaf hij vrij beslist aan Vrouwtje te kennen dat deze dag de grote slag letterlijk geslagen zou worden. Ente nam enkele borrels van te voren om zijn moed te vergroten en ging op wacht met het moordwapen in zijn nabijheid. 

Na thuiskomst van zijn werk ging Johannes voor zijn vrouw aardappels schillen tot een uur of 7 in de avond. Daarna ging hij een uurtje op tok om vervolgens het aardappelsjassen te hervatten. Het was half tien toen Ente zag dat hij op het punt stond met de schillen naar achter te gaan posteerde hij zich in de aan de gelagkamer grenzende ruimte. Johannes naderde en Ente merkte op dat het zo koud was. “Och, je bent een huishen (aansteller)” zei Johannes waarop Ente woedend werd en met de gereedstaande graaf zijn hospes een geweldige slag mee op het hoofd gaf zodat het scherp diep in de hersenpan drong. “Oh God, schei uit!” Kermde de weerloze man, zich omwendende maar een tweede, nog geweldadige houw volgde, die het hoofd tot onder de rechterneusvleugel deed splijten terwijl de graaf ook achter tot aan het ruggenmerg door het hoofd is doorgedrongen. De dood trad heel spoedig in.

Vrouwtje had het lawaai gehoord en merkte dat het afschrikwekkende feit gepleegd was. Ente zei ijzingwekkend koud tegen haar: “Ziezo, hij is er geweest”. Ze nam het voor kennisgeving aan en doken samen het bed in. Het lijk achterlatend omdat het nog te vroeg was om zonder gestoord te worden verdere maatregelen te kunnen nemen. Lang duurde de rust (?) van het ellendige tweetal niet. Even na middernacht stond Ente op, strooide zand over het bloed bij het lijk. Wikkelde het hoofd daarvan in een zak, trok het lijk een jas aan en droeg de verslagene naar buiten. Vrouwtje deed de bloedsporen verdwijnen door ijverig te dweilen. Ook reinigde ze het moordwapen en smeerde die zorgvuldig in met olie. Ente wist niet zo goed waar hij met het lijk naar toe moest omdat hij simpelweg de kracht er niet voor had. En hij werd gestoord door een vreemde. Bij de brug verderop werd om 4 uur in de morgen het lijk van Johannes gevonden door de vader van de verdachte waarna de politie werd gewaarschuwd.

In de Korenbeurs werd navraag gedaan. Ente en Vrouwtje hadden elkaar stellig beloofd niks te verraden. In eerste instantie heette het dus dat Johannes was uitgegaan en onderweg was vermoord. Ente werd vastgezet bij gebrek aan een betere bewaarplaats in het brandspuithuisje. Hij maakte intussen veel misbaar en zong: “Geef me nog een drupske!” Na verhoor op 2 januari 1907 viel Ente door de mand. De gevaarlijke kerel werd in arrest genomen en het onderzoek werd op brede schaal voortgezet. Diverse getuigen hadden geluiden gehoord en een enkele had vermoedelijk Ente, die het lijk meetorste, in de Nieuwjaarsnacht zien lopen. Na het horen van de verschillende getuigen concludeerden de heren onderzoekers dat de verschrikkelijke wonden de dood ten gevolge hebben gehad. Na het verhoor van Vrouwtje werd ook haar rol duidelijk en ook zij werd vastgezet. 

In de rechtszaak werd 14 jaar tegen Ente geëist en 8 maanden tegen Vrouwtje. De uitspraak respecteerde de eis. Ente werd moord met voorbedachte rade ten laste gelegd en Vrouwtje dat zij kennis droeg van het voornemen van Ente en heeft nagelaten van dit voornemen tijdig voldoende kennis te geven aan een ambtenaar van justitie of politie of aan Johannes zelf. Wel zijn beide aan een onderzoek onderhevig geweest en rees de vraag of Vrouwtje niet de uiteindelijke moordenaar was en niet een hogere straf verdiende. De acht maanden was het hoogst haalbare in deze. Ze wordt gestraft door de publieke opinie. Ieder weldenkend mens in Wervershoof en Andijk zal het hoofd van haar afwenden.

Johannes was qua toekomst perspectief een goeie partij voor haar. Hij was best voor zijn gezin en stond goed bekend als werkezel in de maatschappij. Maar Vrouwtje trouwde toch met tegenzin met hem. Zij haatte haar man niet, ze wilde hem wel lozen maar een bepaalde reden was er niet voor de moord. Als je de vraag stelt hoe Ente zo gewelddadig kon optreden richtten vele blikken zich tot Vrouwtje Dekker. Volgens de Officier van Justitie speelde Vrouwtje met Ente. Ze spreekt van gehechtheid met hem maar ze voelt niets voor hem. Ze speelt met Ente als de kat met de muis. Dan streelt ze hem en dan stoot ze hem weer af. Hij moet zich werkelijk niets verbeelden dat ze van hem houdt. Meer dan 8 maanden kon ze niet krijgen maar ze had zoveel meer verdiend. Noch haat tegen haar man, noch liefde voor Ente bezielde haar. Ente is het slachtoffer van haar geworden.

Daarentegen werd ook geopperd dat Ente ijzig kalm was ten tijde van de moord en de graaf met uiterste precisie in het hersens van de uitbater plantte maar een misdadige aanleg heeft hij niet. Er zijn er als hem wel meer in Wervershoof, jong, onverschillig, gevoelloos als zoveel boerenvolk. “Ik heb berouw maar ik gevoel dat inwendig en kan het uitwendig niet zo tonen.”, antwoordde Ente op de vraag van de president of hij nog iets te zeggen had. Hij spreek van berouw maar daar is niets van te bespeuren. Toen hij laten bij het lijk moest verschijnen keek hij met belangstelling naar de gapende hoofdwond. Ten tijde van de moord speelde de sterke invloed van de roes van sexualiteit waarin Ente de laatste maanden al in verkeerde en die zijn voorstellingsvermogen verstompte.

Ente moest zijn straf uitzitten in de Bijzondere Strafgevangenis van Leeuwarden waar hij van 15 mei 1907 tot 16 november 1920 vastgezeten heeft. Hij belandde in Soest waar hij trouwde met Hendrika van Dorrestein. Ente overleed in Soest op 27 juni 1932 op 47-jarige leeftijd.
Vrouwtje Dekker hertrouwde met Dirk Kok in 1912. Vrouwtje is op 44-jarige leeftijd op 13 september 1920 overleden. Twee maanden voordat Ente vrijkwam.

Het ziet er altijd gezellig uit in Hèt Café en dat is het ook. Maar wees op je hoede, het zijn wel twee Zwannen…

Bronvermelding:
Schager Courant van 28 april 1907
De Tijd van 2 januari 1907
De Groene Amsterdammer van 12 mei 1907
www.westfriesgenootschap.nl

Sommige teksten zijn letterlijk overgenomen uit de krantenberichten. Beeldmateriaal behoort tot de collectie van het Nationaal Gevangenismuseum.
www.gevangenismuseum.nl